زخم پای دیابتی یکی از عوارض جدی بیماری دیابت است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع میتواند منجر به عفونتهای شدید و حتی قطع عضو شود. این زخمها معمولا در اثر آسیب عصبی و کاهش خونرسانی به بافتهای پا ایجاد میشوند و اغلب بدون درد محسوس پیشرفت میکنند، بنابراین آگاهی از علائم و روشهای پیشگیری از بروز این عارضه، اهمیت بالایی دارد. در این مطلب، ابتدا با ماهیت زخم پای دیابتی و عوامل ایجاد آن آشنا میشوید، سپس علائم و درجهبندی زخمها بررسی میشود و در نهایت، روشهای موثر برای پیشگیری از بروز این عارضه معرفی خواهد شد تا بتوانید با مراقبت درست و علمی، سلامت پاهای خود را حفظ کنید.
زخم پای دیابتی چیست؟
زخم پای دیابتی، یکی از شایعترین عوارض بیماری دیابت محسوب میشود که در اثر کاهش جریان خون، آسیب عصبی (نوروپاتی دیابتی) و ضعف سیستم ایمنی بدن به وجود میآید. به زبان ساده، زخم پای دیابتی یک جراحت باز یا زخم دیر ترمیم است که در پاهای افراد مبتلا به دیابت ایجاد شده و نیاز به مراقبت ویژه دارد. نوروپاتی دیابتی باعث میشود که گیرندههای حس لامسه یا درد فرد در نواحی دستها و پاها از بین رفته و بر اثر آسیبهای خارجی یا داخلی بر روی کف پا و انگشتان زخمهایی ایجاد شود. در صورتی که تشخیص و درمان به موقع انجام نشوند، این زخم میتواند عفونتهای جدی، گانگرن و حتی خطر قطع عضو را به همراه داشته باشد.
آشنایی با علائم زخم پای دیابتی
در علم پزشکی، زخم پای دیابتی را بر اساس عمق، شدت آسیب و درگیری بافتها به درجات مختلفی تقسیم میکنند که رایجترین روش طبقه بندی این زخم، طبقه بندی واگنر است. در ادامه انواع مراحل زخم پای دیابتی و علائم هر یک از آنها را برای شما بیان میکنیم.
1. زخم دیابتی درجه 0 (مرحله پیش زخم)
در این مرحله هنوز زخم بازی ایجاد نشده است، اما تغییراتی در پا دیده میشود. وجود پینه، تغییر شکل استخوانی پا یا انگشتان و خشک شدن پوست، از جمله عواملی هستند که در این مرحله ایجاد شده و زمینه ساز ایجاد زخم میشوند. برای پیشگیری از پیشرفت این درجه زخم، باید قند خون را کنترل کرده و به صورت روزانه از پاها مراقبت نمود. علائم این مرحله از زخم پای دیابتی شامل موارد زیر میشوند:
- وجود پینه یا کالوس ضخیم روی پا
- تغییر شکل پا یا انگشتان (مانند انحراف انگشت شست)
- خشکی و ترک خوردگی پوست
- احساس بیحسی، گزگز یا مورمور شدن پا
2. زخم دیابتی درجه 1 (زخم سطحی)
زخم دیابتی در این مرحله، تنها در لایههای سطحی پوست ایجاد شده و هنوز به عضلات یا استخوانها نرسیده است. اگر این زخم به موقع تحت درمان و مراقبت قرار گیرد، به راحتی بهبود پیدا کرده و از پیشرفت آن جلوگیری میشود. از علائم این زخم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- زخم کوچک و سطحی روی پا
- قرمزی خفیف اطراف زخم
- ترشح اندک یا بدون ترشح
- معمولا بدون درد به دلیل آسیب عصبی (نوروپاتی)
3. زخم دیابتی درجه 2 (زخم عمیق)
در این مرحله زخم عمیقتر شده و به لایههای زیرین پوست، عضلات و حتی تاندونها منتقل میشود. این مرحله خطرناکتر از مراحل قبل بوده و احتمال بروز عفونت و پیشرفت آن به استخوان وجود دارد. علائم زخم درجه 2 شامل موارد زیر میشوند:
- زخم بزرگتر و عمیقتر نسبت به مرحله قبل
- ترشحات چرکی یا خونابهای
- التهاب و تورم اطراف زخم
- در برخی بیماران درد وجود داره، ولی اغلب به علت نوروپاتی حس درد کاهش پیدا کرده
4. زخم دیابتی درجه 3 (زخم عمیق همراه با عفونت)
در این درجه از زخم، عفونت به بافتهای عمقیتر مانند استخوان، مفصل یا بافت نرم گسترش پیدا کرده و نیاز به درمان فوری و تخصصی دارد. از علائم این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- وجود چرک غلیظ و بوی بد از زخم
- التهاب و قرمزی شدید اطراف زخم
- تب و علائم عفونت عمومی بدن
- ترشحات زیاد و گاهی خونی
- درگیری احتمالی استخوان و مفصل
5. زخم دیابتی درجه 4 (گانگرن موضعی)
در این مرحله بخشی از پا مانند انگشتان یا پاشنه، دچار مرگ بافتی یا نکروز (گانگرن) شده و رنگ ناحیه آسیب دیده به سیاه یا قهوهای تیره تغییر پیدا میکند. در این حالت بافت غیرقابل بازگشت بوده و از بین رفته است. زخم در این مرحله اگر به درستی و به موقع درمان نشود، میتواند نواحی وسیعتری گسترش پیدا کند. از علائم زخم دیابتی درجه 4 میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- سیاه شدن انگشت یا بخشی از پا
- از بین رفتن حس در ناحیه آسیبدیده
- بوی بد ناشی از بافت مرده
- گاهی درد شدید یا بالعکس بیحسی کامل
6. زخم دیابتی درجه 5 (گانگرن وسیع)
این درجه، شدیدترین مرحله از زخم پای دیابتی است که به کل پا یا بخش بزرگی از آن گسترش پیدا است. در این حالت خطر عفونت سیستمیک و حتی مرگ وجود دارد. در اغلب موارد تنها راه درمان آن، قطع عضو است تا جان بیمار نجات پیدا کند. علائم این زخم شامل موارد زیر میشوند:
- سیاه شدن گسترده پا یا ساق
- از بین رفتن کامل بافتها
- عفونت شدید همراه با بوی بسیار بد
- تب بالا و علائم مسمومیت خونی (سپسیس)
- ناتوانی در استفاده از پا
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به زخم پای دیابتی هستند؟
زخم پای دیابتی در اغلب موارد در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 مشاهده میشود، اما در برخی گروهها نیز به دلیل شرایط زمینهای و عوامل خطر، احتمال ابتلا به این عارضه وجود دارد. این افراد شامل موارد زیر میشوند:
- بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی دیابتی: آسیب اعصاب محیطی منجر به کاهش یا از بین رفتن حس درد، فشار و دما در پا میشود و همین امر تاخیر در شناسایی زخم و افزایش خطر عفونت را به همراه دارد.
- افراد با بیماریهای عروقی محیطی (PAD): کاهش خونرسانی شریانی به اندام تحتانی موجب تاخیر در روند ترمیم زخم و افزایش احتمال نکروز میگردد.
- بیماران با قند خون کنترل نشده: هایپرگلیسمی مزمن سبب اختلال در عملکرد سیستم ایمنی، کاهش توانایی بافتها در ترمیم و افزایش استعداد عفونت میشود.
- بیماران دارای سابقه زخم پای دیابتی یا قطع عضو: احتمال عود زخم یا بروز ضایعات جدید در این افراد بسیار بالا است.
- افراد دارای پاهای دفرمه: ناهنجاریهای اسکلتی ـ عضلانی نظیر هالوکس والگوس یا انگشت چکشی موجب ایجاد فشار غیرطبیعی و افزایش خطر بروز اولسر میشود.
- بیماران سیگاری: مصرف دخانیات با تنگی عروق، کاهش اکسیژنرسانی بافتی و تضعیف سیستم ایمنی همراه است. بدین صورت میتواند برای افراد دیابتی، زخم پای دیابتی را به همراه داشته باشد.
- بیماران سالمند: افزایش سن با کاهش الاستیسیته پوست، کاهش خونرسانی و کاهش توانایی بدن در ترمیم همراه بوده و ریسک ابتلا را افزایش میدهد.
- افراد مبتلا به چاقی و اضافه وزن: افزایش فشار مکانیکی بر پاها و تغییر در نقاط اتکای کف پا میتواند احتمال بروز زخم را بیشتر نماید.
درمانهای رایج زخم پای دیابتی را بشناسید
روشهای متعددی برای درمان زخم پای دیابتی وجود دارد که بسته به شدت زخم، عمق آن، وجود عفونت و وضعیت کلی بیمار بهترین روش انتخاب میشود. درمان این نوع زخم معمولا چند مرحلهای و ترکیبی بوده و هدف آن، تسریع ترمیم، پیشگیری از عفونت و جلوگیری از پیشرفت زخم میباشد. از جمله روشهای درمان زخم دیابتی، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1. درمان موضعی زخم دیابتی
در این روش درمانی، اقدامات مستقیم روی محل زخم انجام میشود تا روند بهبود سرعت پیدا کرده و عفونت کنترل شود. از جمله مهمترین روشهای موضعی برای بهبود زخم پای دیابتی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- پانسمانهای نوین زخم: شامل پانسمان نقره، پانسمان آلژینات، هیدروژل و پانسمانهای تخصصی دیگر که محیط مناسب برای ترمیم ایجاد میکنند و از عفونت جلوگیری میکنند.
- کرمهای سولفادیازین نقره: این کرمها با اثر ضدباکتریایی، رشد باکتریها را محدود میکنند.
- استفاده از ید: ید موضعی به ضدعفونی زخم و کاهش بار میکروبی کمک میکند.
- ژل یا محلول PHMB (پلی هگزا متیلن بیگوانید): این ژل یک عامل ضدعفونی کننده قوی برای کنترل عفونت سطحی زخم است.
- عسل پزشکی: عسل پزشکی به صورت پماد یا ژل استفاده میشود، تا خواص ضدباکتریایی و ترمیمکنندگی آن از بروز عفونت و گسترش زخم جلوگیری کند.
نکته مهم: بیمارانی که مشکلات سیستم ایمنی دارند، مانند ایدز یا بیماریهای کبدی، در معرض خطر بالاتری از عفونت قرار داشته و نیاز به نظارت دقیقتر دارند.
3. درمان جراحی زخم دیابتی
در صورتی که زخم عمیق، عفونی یا پیشرونده باشد، درمان جراحی ضروری میباشد. در این حالت از روشهای زیر استفاده میشود:
- دبریدمان (برداشتن بافت مرده): در نوعی از دبریدمان، حذف بافتهای آسیبدیده یا عفونی، جهت پیشگیری از گسترش عفونت، به صورت جراحی انجام میشود.
- بازسازی بافت یا پیوند پوست: در زخمهای وسیع یا غیرقابل ترمیم میتوان به وسیله جراحی بافت را بازسازی کرد و یا پیوند پوست انجام داد.
- قطع عضو محدود یا وسیع: در شرایط حاد و تهدید کننده زندگی، برای جلوگیری از انتشار عفونت به سایر بخشها، از قطع عضو محدود یا وسیع استفاده میشود.
4. میکروواس تراپی (Microvascular Therapy)
در این روش، شبکههای مویرگی موجود تحریک میشوند تا دوباره تکثیر شوند (رگزایی). این کار باعث بهبود خونرسانی، اکسیژنرسانی و متابولیسم در ناحیه آسیبدیده شده و ترمیم بافت را تسریع میکند.
5. اوزونتراپی
از اوزون به صورت مایع، محلول یا گاز برای تحریک ترمیم بافت و کنترل عفونت استفاده میشود. این روش با اثرات ضدباکتریایی و افزایش اکسیژنرسانی، به بهبود زخمهای مزمن کمک میکند.
6. ماگوت تراپی (لارو درمانی)
در این روش از لاروهای استریل مگس Lucilia sericata استفاده میشود که به صورت کنترلشده روی زخم قرار داده میشوند. لاروها با مصرف بافت مرده و ترشحات، محیط زخم را پاکسازی کرده و رشد بافت سالم را تسهیل میکنند.
7. فتوتراپی (نور درمانی)
در این روش، با استفاده از طول موجهای مشخص نور، فرآیندهای ترمیم بافت، کاهش التهاب و افزایش گردش خون در ناحیه زخم تحریک میشوند. این روش به عنوان مکمل در کنار سایر درمانها کاربرد دارد.
8. لیچ تراپی (زالو درمانی)
این روش با استفاده از زالو، جریان خون موضعی را افزایش داده و موجب میشود که مواد مفید برای ترمیم بافت به ناحیه زخم وارد شوند.
توجه داشته باشید که، این روش برای افرادی که مشکلات انعقاد خون، هموفیلی، گرفتگی عروق، کمخونی یا اختلالات پلاکتی دارند، توصیه نمیشود.
9. وکیوم تراپی (VAC therapy)
در وکیوم تراپی، فشار منفی کنترلشده بر روی زخم ایجاد میشود که افزایش جریان خون، کاهش ترشحات و تحریک ترمیم بافت را به همراه دارد. این روش به ویژه در زخمهای عمیق و عفونی موثرتر است.
10. روش PRP و سلولهای بنیادی
با استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) یا سلولهای بنیادی خود فرد، روند بازسازی بافتهای آسیبدیده تحریک میشود. این روش کاملا طبیعی بوده و از خون خود بیمار گرفته میشود تا احتمال پس زده شدن توسط سیستم ایمنی بدن کاهش پیدا کرده و بافتهای زخم سریعتر ترمیم شوند.
بهترین کلینیک زخم دیابت در تهران کجاست؟
کلینیک جینا یکی از مراکز تخصصی و معتبر در تهران است که به طور ویژه بر درمان انواع زخمهای مزمن، از جمله زخم پای دیابتی تمرکز دارد. این کلینیک با بهرهگیری از تیمی مجرب و استفاده از روشهای نوین درمانی، خدمات تخصصی در زمینه ترمیم زخم و اسکار ارائه میدهد. از جمله خدمات جینا کلینیک در زمینه درمان زخم پای دیابتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان تخصصی زخمهای مزمن: استفاده از روشهای پیشرفته برای ترمیم زخمهای دیابتی و جلوگیری از پیشرفت آنها
- مدیریت و کنترل عفونت زخم: ارائه درمانهای مناسب برای کنترل و پیشگیری از عفونتهای مرتبط با زخمهای دیابتی
- پانسمانهای تخصصی: استفاده از پانسمانهای مدرن برای تسریع در روند بهبود زخمها
- مشاوره و آموزش بیماران: ارائه اطلاعات و آموزشهای لازم به بیماران برای مراقبت صحیح از زخمها و پیشگیری از عوارض احتمالی
همچنین این کلینیک با ارائه خدمات درمان زخم دیابتی در منزل، این امکان را برای افراد مبتلا به زخمهای دیابتی فراهم کرده است که اگر شرایط مراجعه حضوری به کلینیک را ندارند، تنها با یک تماس، از حضور متخصص زخم در منزل خود بهرهمند شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت درخواست خود جهت اعزام پزشک و کارشناس زخم به منزل، تنها کافی است با شمارههای درج شده در سایت تماس بگیرید.
روشهای تشخیص زخم پای دیابتی
برای تشخیص زخم پای دیابتی، متخصصین زخم از مجموعهای از روشهای بالینی و پاراکلینیکی استفاده میکنند تا شدت زخم، عمق آن، وجود عفونت و وضعیت عروق و اعصاب پا را ارزیابی کنند. با تشخیص دقیق، میتوان درمان موثری انتخاب نمود و از بروز عوارض جدی مانند قطع عضو پیشگیری نمود. در ادامه این روشها را مورد بررسی قرار میدهیم.
- معاینه بالینی: در این روش، با بررسی ظاهر، عمق، اندازه زخم، ترشحات و وضعیت پوست اطراف زخم و وجود کالوس یا دفورمیتی در پا، میتوان وجود یا عدم وجود زخم دیابتی را تشخیص داد.
- تستهای حساسیت و نوروپاتی: در این روش از مونوفیلامنت، ویبراتور و حرارتسنج برای تشخیص کاهش حس و آسیب عصبی استفاده میشود که به بررسی میزان حساسیت پا و وجود نوروپاتی میپردازند.
- ارزیابی گردش خون: در این روش باید وضعیت گردش خون مورد بررسی قرار گیرد که این کار، به بررسی پالسهای پا، ABI، سونوگرافی داپلر و در موارد شدید آنژیوگرافی برای تشخیص کاهش خونرسانی نیاز است.
- آزمایشهای میکروبی و بیوپسی: با نمونه برداری از بافت و کشت زخم، میتوان عامل عفونی و بیوپسی در زخمهای مقاوم را شناسایی نمود و به بررسی نکروز یا عفونت عمقی پرداخت.
- تصویربرداری: این روش رادیوگرافی ساده برای استخوان، MRI برای بررسی عفونت عمقی و CT scan برای زخمهای پیچیده میباشد.
- ارزیابی سیستمیک: در این حالت با کنترل قند خون، بررسی HbA1c و ارزیابی علائم عفونت سیستمیک، وضعیت کلی بیمار را مورد بررسی قرار میدهند.
چگونه میتوان از بروز زخم پای دیابتی پیشگیری کرد؟
برای آنکه بتوان از بروز زخم پای دیابتی پیشگیری کرد، باید مجموعهای از اقدامات روزانه را رعایت نمود و بیماری را به طور صحیح مدیریت کرد. پیشگیری مناسب نه تنها احتمال ایجاد زخم را کاهش میدهد، بلکه از بروز عوارض جدی مانند عفونت و قطع عضو جلوگیری میکند. این روشهای پیشگیری شامل موارد زیر هستند:
- کنترل دقیق قند خون: بیماران باید سطح گلوکز و HbA1c خود را به طور منظم بررسی کرده و رژیم غذایی و داروهای تجویز شده را رعایت نمایند تا از آسیب عصبی و عروقی جلوگیری شود.
- مراقبت روزانه از پا: افراد دیابتی باید روزانه پاهای خود را بشویند و کاملا خشک کنند، از کرمهای مرطوبکننده استفاده نمایند و پاها را برای مشاهده ترک، زخم یا تورم بررسی کنند.
- استفاده از کفش و جوراب مناسب: بیماران باید کفش استاندارد و جوراب نرم بدون درز بپوشند و از راه رفتن به صورت پا برهنه حتی در خانه خودداری کنند تا فشار و احتمال آسیب رسیدن به پا کاهش یابد.
- کنترل فشار و توزیع وزن: افراد مبتلا به دیابت باید از کفیهای طبی یا وسایل حمایتی استفاده کنند و فعالیتهای طولانی که فشار بیش از حد به پا وارد میکنند، محدود نمایند.
- مراقبت از ناخنها و حذف کالوس: بیماران باید ناخنهای خود را مرتب و صاف کوتاه کنند و پینهها و کالوسها را تحت نظر متخصص پا حذف نمایند، به ویژه اگر نوروپاتی دارند.
- ترک سیگار و کنترل عوامل زمینهای: افراد دیابتی باید مصرف دخانیات را ترک کنند و فشار خون و چربی خون خود را کنترل نمایند تا سلامت عروق حفظ شود و ریسک زخم کاهش یابد.
- بررسی منظم توسط متخصص: بیماران باید به طور دورهای توسط پزشک یا کلینیک تخصصی زخم ویزیت شوند تا مشکلات عصبی، عروقی یا پوستی بهطور زودهنگام شناسایی شود.