نشستن یا دراز کشیدن طولانیمدت شاید در ظاهر بیخطر بهنظر برسد، اما برای بسیاری از بیماران، سالمندان یا افرادی که دچار کاهش تحرک هستند، میتواند آغازگر یک مشکل جدی به نام زخم بستر باشد. این زخمها در اثر فشار مداوم بر پوست و بافتهای زیرین ایجاد میشوند و در صورت بیتوجهی، بهسرعت گسترش پیدا میکنند و حتی میتوانند تهدیدکننده سلامت فرد شوند. اما زخم بستر چگونه به وجود میآید؟ چه کسانی در معرض آن قرار دارند؟ و علائم زخم بستر چیست که باید زودتر تشخیص داده شود؟ در این مقاله، با بررسی کامل دلایل ایجاد زخم بستر، علائم هشداردهنده آن و راهکارهای پیشگیری، به شما کمک میکنیم تا با آگاهی بیشتر، از بروز این مشکل دردناک جلوگیری کنید یا در مراحل ابتدایی برای درمان اقدام نمایید.
زخم بستر چگونه به وجود میآید؟
زمانی که فرد به دلیل بیماری یا ناتوانی جسمی برای مدت زمان طولانی در یک وضعیت ثابت، مانند نشستن روی ویلچر یا دراز کشیدن بر روی تخت، قرار گرفته باشد، خونرسانی به نقاطی از بدن که تحت فشار قرار دارند، کاهش پیدا میکند. کاهش خونرسانی به نقاط مختلف بدن، موجب میشود که اکسیژن و مواد غذایی به اندازه کافی به سلولها نرسد و در نهایت بافت، شروع به تخریب و مردن کند. این روند به تدریج موجب بروز زخمهای قابل مشاهده میشود که آسیبهای جدی و خطرناکی به بدن وارد میکنند. از جمله نواحی بدن که مستعد ابتلا به زخم بستر هستند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پشت سر و گردن
- کتف و پشت بدن
- باسن و دنبالچه
- پاشنه پا و مچها
- زانوها و آرنجها
آشنایی با علائم زخم بستر
زخم بستر مراحل و علائم مختلفی دارد که اطلاع از آنها منجر به شناسایی به موقع و درمان سریع این عارضه میشود. در ادامه به بررسی علائم و نشانههای درجات مختلف زخم بستر میپردازیم.
1. زخم بستر درجه 1
در این مرحله پوست تغییر رنگ میدهد و معمولا زخم بازی در سطح پوست دیده نمیشود. از علائم این مرحله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناحیهای از پوست به رنگ قرمز، بنفش یا تیره درمیآید.
- ممکن است این ناحیه گرمتر یا سفتتر از سایر نواحی باشد
- ممکن است فرد احساس درد یا سوزش در آن نقطه داشته باشد.
2. زخم بستر درجه 2
در این مرحله ممکن است زخم باز و سطحی ایجاد شود و کاملا قابل مشاهده باشد. علائم این درجه از زخم بستر نیز شامل موارد زیر میشوند:
- پوست تاول میزند یا باز میشود.
- زخم ممکن است شبیه به خراش یا بریدگی سطحی باشد.
3. زخم بستر درجه 3
در این مرحله زخم عمیقتر شده و به بافتهای زیرین نیز گسترش پیدا میکند. علائم زخم بستر درجه 3 شامل موارد زیر است:
- زخم به لایه چربی زیر پوست میرسد.
- ممکن است چرک یا ترشحات بدبو از آن خارج شود.
4. زخم بستر درجه 4
در این مرحله زخم بسیار عمیقتر شده و خطرناک میباشد. در صورت عدم درمان آن، ممکن است منجر به قطع عضو شود. علائم این زخم شامل موارد زیر میشود:
- زخم تا عضله یا استخوان پیشروی کرده است.
- خطر عفونت شدید، نکروز یا سپسیس وجود دارد.
چه عواملی احتمال ابتلا به زخم بستر را افزایش میدهند؟
عوامل زیادی وجود دارند که میتوانند احتمال ابتلا به زخم بستر را افزایش دهند، در ادامه این موارد را مورد بررسی قرار میدهند:
- بیحرکتی طولانیمدت: مهمترین عامل در بروز زخم بستر، ناتوانی در حرکت دادن بدن برای مدت زمان طولانی است. افرادی که به دلیل بیماری، فلج، آسیب نخاعی یا کهولت سن مجبور به دراز کشیدن یا نشستن طولانی مدت هستند، در معرض فشار مداوم در برخی نقاط بدن قرار دارند. این فشار مانع از جریان خون به بافتها میشود و به مرور به پوست و بافت آسیب رسانده و زخم ایجاد میشود.
- سو تغذیه و کمآبی بدن: وقتی بدن مواد مغذی لازم را دریافت نکند، قدرت ترمیم بافتها کاهش پیدا میکند. کمبود پروتئین، ویتامین C، روی (زینک) و آب، ضعیف شدن پوست و بافتها را به همراه دارد و احتمال ایجاد یا گسترش زخم بستر را نیز افزایش میدهد. پوستهای خشک و کمآب نیز آسیبپذیرتر هستند.
- کاهش حس درد یا فشار (اختلال در حس پوستی): برخی افراد به دلیل بیماریهایی مانند دیابت، سکته مغزی، اماس یا آسیب نخاعی دچار کاهش جس در نواحی خاصی از بدن میشوند. به همین دلیل این افراد متوجه درد یا فشار طولانی در یک نقطه نمیشوند و در نتیجه زخم بستر میتواند بدون هشدار و به سرعت شکل بگیرد.
- بیاختیاری ادرار یا مدفوع: نشت مداوم ادرار یا مدفوع در ناحیه تماس پوست با سطح زیر بدن، موجب رطوبت بیش از حد، تحریک و آسیب به پوست میشود. محیط مرطوب و آلوده زمینه را برای بروز زخم بستر و حتی عفونت آن فراهم کرده و این مورد برای سالمندان و بیماران بستری بسیار رایج است.
- افزایش سن و نازک شدن پوست در سالمندان: با افزایش سن، پوست نازکتر، خشکتر و شکنندهتر میشود. همچنین عضلات تحلیل رفته و بافت چربی زیر پوست کاهش پیدا میکند. همه این عوامل موجب میشوند که پوست سالمندان در برابر فشار، اصطکاک و آسیب بسیار آسیبپذیرتر شود.
- اصطکاک و ساییدگی مداوم: زمانی که بدن فرد روی سطحی مانند تخت یا صندلی حرکت داده میشود (مانند کشیده شدن روی تخت)، این اصطکاک باعث آسیب سطحی پوست و آماده سازی زمینه برای ایجاد زخم بستر میشود؛ به ویژه اگر زخم بسیار مرطوب یا خشک و ترک خورده باشد.
جینا کلینیک، بهترین کلینیک جهت درمان زخم بستر
اگر به دنبال یک مرکز تخصصی و قابل اعتماد برای درمان زخم بستر هستید، جینا کلینیک انتخابی مطمئن برای شما خواهد بود. این کلینیک با بهرهگیری از کادر درمانی مجرب، تیم پرستاری آموزش دیده و استفاده از جدیدترین روشهای درمان زخمهای فشاری و مزمن، توانسته رضایت بسیاری از بیماران و خانوادهها را جلب کند. در جینا کلینیک، درمان زخم بستر تنها به مراقبتهای موضعی محدود نمیشود، بلکه با بررسی علت اصلی، کنترل عفونت، بهبود تغذیه، و مشاورههای تخصصی، فرایند بهبودی به صورت اصولی و علمی پیگیری میشود. همچنین این مجموعه این امکان را برای افرادی که توانایی مراجعه حضوری به کلینیک ندارند، فراهم کرده است که از خدمات درمان زخم بستر در منزل تهران بهرهمند شوند. اگر به دنبال خدماتی دقیق، انسانی و حرفهای هستید، جینا کلینیک بهترین گزینه برای مراقبت از سلامت عزیزانتان است.
جهت پیشگیری از ابتلا به زخم بستر چه باید کرد؟
برای پیشگیری از زخم بستر، رعایت چند اصول ساده اما بسیار مهم میتواند نقش حیاتی داشته باشد؛ به ویژه در افراد سالمند، بیماران بستری، یا کسانی که توانایی تحرک کافی ندارند. در ادامه به بررسی این موارد میپردازیم.
- تغییر وضعیت بدن بیمار به طور مرتب: افرادی که توانایی حرکت ندارند، باید هر 1.5 تا 2 ساعت یکبار جابجا شوند. تغییر وضعیت بدن باعث کاهش فشار مداوم روی یک نقطه خاص میشود و از قطع جریان خون در آن ناحیه جلوگیری میکند. این تغییر وضعیت میتواند به صورت چرخش در تخت (به عنوان مثال از پهلو به پشت) یا تنظیم نشیمنگاه در صندلی ویلچر انجام شود.
- استفاده از تشکها و بالشتکهای ضد زخم بستر: انواع تشکهای مواج مانند تشک سلولی یا پمپی و بالشتکهای مخصوص، فشار را به صورت یکنواخت روی بدن پخش میکنند. این وسایل به ویژه برای بیماران بستری یا ویلچری بسیار ضروری هستند و از ایجاد نقاط پرفشار روی بدن جلوگیری میکنند.
- بررسی روزانه پوست: پوست بیمار باید روزانه و منظم بررسی شود، به ویژه در نواحی حساس مانند پاشنهها، دنبالچه، باسن، پشت کتف و پشت سر. اگر علائمی مانند قرمزی، گرمی، تورم یا تغییر رنگ مشاهده شد، باید فورا به آن توجه کرد تا از پیشرفت به زخم جلوگیری شود.
- رعایت بهداشت پوست و خشکی آن: پوست باید تمیز، خشک و سالم نگه داشته شود. در صورت تعریق زیاد یا بیاختیاری ادرار یا مدفوع، باید ناحیه به سرعت تمیز و خشک شود. استفاده از کرمهای محافظ پوست یا پمادهای ضد التهاب میتواند مفید باشد.
- تغذیه مناسب و مصرف مایعات کافی: بدن برای حفظ سلامت پوست و بازسازی بافتها، به پروتئین، ویتامین C، روی (زینک) و سایر ریزمغذیها نیاز دارد. همچنین نوشیدن آب کافی (حدود 6 تا 8 لیوان در روز) به حفظ رطوبت طبیعی پوست کمک میکند و احتمال آسیب را کاهش میدهد.
- کاهش اصطکاک و فشار: کشیدن بیمار روی تخت یا صندلی ممکن است باعث اصطکاک و آسیب پوست شود. برای جابجایی باید از ملحفههای مخصوص یا کمکگیرهای استاندارد استفاده کرد. همچنین بهتر است از لباسهای نرم و بدون چین استفاده شود.
- تحریک گردش خون: در صورت امکان، انجام تمرینهای کششی یا حرکات ملایم زیر نظر پزشک یا فیزیوتراپیست، میتواند به بهبود گردش خون کمک کرده و خطر ایجاد زخم بستر را کاهش دهد.